Aktualności

Od 1 stycznia obowiązują rekomendacje Komisji Nadzoru Finansowego (KNF) dla zakładów ubezpieczeń dotyczące procesu ustalania i wypłaty zadośćuczynienia z tytułu szkody niemajątkowej z umów ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych.

W opinii KNF konieczność wydania rekomendacji była uzasadniona potrzebą zapewnienia przewidywalności w procesie ustalania i wypłaty zadośćuczynienia z tytułu szkody osobowej. Przepisy nie regulują bowiem kryteriów ustalania w/w świadczenia, przez co podejście ubezpieczycieli do katalogu okoliczności branych pod uwagę w ocenie szkody niemajątkowej jest niejednolite, czego konsekwencją są duże dysproporcje pomiędzy wypłacanymi zadośćuczynieniami a kwotami zasądzanymi w tych samych sprawach przez sądy powszechne.

Ustalenie jednolitych standardów ma zagwarantować poszkodowanym uzyskanie zadośćuczynienia o wartości kompensującej im poniesioną szkodę. Innym oczekiwanym skutkiem jest zwiększenie transparentności procesu ustalania i wypłaty zadośćuczynienia oraz uniknięcie przez zakłady strat finansowych związanych z koniecznością poniesienia kosztów obsługi prawnej sporu przed sądem, a także – w razie przegranej – z koniecznością zapłaty kosztów sądowych i zastępstwa procesowego, jak również odsetek za opóźnienie.

21 rekomendacji w trzech obszarachAkt zawiera 21 rekomendacji podzielonych na trzy obszary: organizacja, zarządzanie, nadzór i kontrola nad procesem ustalania i wypłaty zadośćuczynienia (9 rekomendacji), sposób prowadzenia postępowania w zakresie ustalenia i wypłaty zadośćuczynienia (7 rekomendacji), sposób ustalania wysokości zadośćuczynienia (5 rekomendacji). W tym ostatnim autorzy rekomendacji uwzględnili orzecznictwo Sądu Najwyższego oraz utrwalone orzecznictwo sądów powszechnych.  

Techniczna organizacja procesuW pierwszym obszarze akt nadzoru zobowiązuje ubezpieczycieli do stworzenia odpowiedniej struktury organizacyjnej służącej prawidłowemu funkcjonowaniu procesu ustalania i wypłaty zadośćuczynienia (dalej: procesu). Zasady funkcjonowania struktury i działających w jej ramach pracowników powinny mieć formę dokumentu. Zarządzanie procesem jest obowiązkiem zarządu, a nadzór – rady nadzorczej. Zadaniem pierwszego z organów jest także przygotowanie formalnej wersji szczegółowych, a jednocześnie prostych i zrozumiałych procedur realizacji procesu (m.in. sposoby ustalania okoliczności faktycznych zdarzenia objętego ochroną, kontaktowania się pomiędzy likwidatorem a podmiotami w toku postępowania w zakresie ustalenia i wypłaty zadośćuczynienia, a także wykonywania obowiązków informacyjnych przez zakład w toku postępowania). Akt KNF narzuca też obowiązek rejestracji praktycznego przebiegu procedur (np. nagrywanie rozmów telefonicznych związanych z realizacją procesu) oraz ich regularnego udokumentowanego przeglądu i weryfikacji przez zarząd. Rekomendacje zobowiązują też ubezpieczycieli do zapewnienia funkcjonowania efektywnych, wewnętrznych systemów kontroli i audytu. Komisja zobowiązała też firmy do stworzenia systemu informacji zarządczej pozwalającej na identyfikację ryzyk występujących w procesie i dzięki temu ułatwiających bezpieczne zarządzanie zakładem. W rekomendacji 7 wymaga się od towarzystw, aby wykorzystywane przez nich usługi outscoringowe nie pogorszyły jakości procesu, prowadząc np. do wzrostu ryzyka reputacyjnego. W tym przypadku szczegółowo opisano, jakie wymogi stawia zakładom KNF w zakresie współpracy z zewnętrznymi dostawcami usług. Pozostałe rekomendacje z pierwszego obszaru narzucają obowiązek zapewnienia odpowiedniego wynagrodzenia likwidatorom oraz precyzują oczekiwania w zakresie wymaganej wiedzy i kompetencji pracowników.

Realizacja procesuW obszarze dotyczącym sposobu prowadzenia postępowania w zakresie ustalenia i wypłaty zadośćuczynienia rekomendacje wymagają, aby zakłady kończyły postępowanie albo wypłatą, albo ostatecznym stanowiskiem odmawiającym wypłacenia części lub całości zadośćuczynienia. Ubezpieczyciele mają wykazać się aktywnością w dążeniu do takiego finału, bez czekania na wyrok sądu, jeśli mogą same ustalić swoją odpowiedzialność, przestrzegać terminów i nie zobowiązywać poszkodowanego do dostarczania dokumentów potrzebnych np. do ustalenia wysokości zadośćuczynienia, jeśli same mogą to uczynić. Rekomendacje zobowiązują też likwidatorów do zachowania należytej staranności w kontaktach w sprawie ustalania wysokości i wypłaty zadośćuczynienia, np. szczegółowe informowanie poszkodowanych o okolicznościach i podstawie prawnej odmowy wypłaty. Procedury określające sposoby kontaktów powinny zostać opracowane przez zarząd zakładu. Dokumentacja dotycząca całego procesu powinna być archiwizowana w taki sposób, aby dostęp do niej był łatwy i szybki, a poszkodowany powinien mieć zapewnioną pełną i zrozumiałą informację o sposobie ustalania zadośćuczynienia. Identyczny obowiązek dotyczy informacji o miarkowaniu zadośćuczynienia w związku z przyczynieniem się poszkodowanemu do szkody oraz sytuacji, w której towarzystwo proponuje ugodę. Ostatnia rekomendacja w tym obszarze zobowiązuje zakłady do rozważenia wszystkich okoliczności sprawy i poszanowania sytuacji życiowej poszkodowanego.

Indywidualne podejścieNatomiast w obszarze „Sposób ustalania wysokości zadośćuczynienia” nadzór zobowiązuje ubezpieczycieli do stosowania indywidualnej oceny kryteriów okoliczności wpływających na  wysokość zadośćuczynienia, tak aby ta ostatnia odpowiadała doznanej szkodzie niemajątkowej i przedstawiła ekonomicznie odczuwalną wartość dla poszkodowanego (o ile go nie wzbogaca). Towarzystwa mają też unikać rażących dysproporcji w przyznawanych zadośćuczynieniach i brać pod uwagę orzecznictwo SN oraz sądów powszechnych. KNF wymaga też, aby przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia zakłady wzięły pod uwagę okoliczności istotne przy ocenie rozmiaru szkody niemajątkowej, m.in. nieodwracalność następstw uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, czas trwania oraz stopień intensywności cierpień fizycznych i psychicznych, wiek poszkodowanego czy utratę perspektyw na przyszłość. Z kolei przy zadośćuczynieniach dla najbliższych członków rodziny zmarłego dochodzonych na podstawie art. 446 § 4 Kodeksu cywilnego powinny być uwzględniane m.in. rozmiar doznanego przez poszkodowanego bólu, cierpień moralnych oraz wstrząsu psychicznego po śmierci najbliższego członka rodziny, wystąpienie zaburzeń psychicznych wywołanych śmiercią członka rodziny, trudności adaptacyjne związane z odnalezieniem się w nowej rzeczywistości, rodzaj i intensywność więzi łączących poszkodowanego ze zmarłym. Natomiast w zadośćuczynieniach w związku z naruszeniem dobra osobistego, dochodzonych na podstawie art. 448 w związku z art. 24 § 1 K. c., należy uwzględniać przede wszystkim ból, cierpienie i poczucie krzywdy. Więzi emocjonalne uzasadniające uzyskanie zadośćuczynienia i jego rozmiar każdorazowo powinny podlegać indywidualnej ocenie, przyczynienie się do zdarzenia upoważnia zakład do obniżenia wielości zadośćuczynienia, a poszkodowany ma prawo żądania odsetek za zwłokę w wypłacie.

Kto ma stosować Rekomendacje są skierowane do krajowych ubezpieczycieli. W obszarach sposobu prowadzenia postępowania w zakresie ustalenia i wypłaty zadośćuczynienia oraz sposobu ustalania wysokości zadośćuczynienia, rekomendacje powinny być również stosowane przez zagraniczne zakłady ubezpieczeń wykonujące na terytorium Polski działalność ubezpieczeniową na zasadach określonych w ustawie, w zakresie ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów (art. 4 pkt. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK).
Artur Makowiecki
news@gu.com.pl